(Bài viết dưới đây được mình lược dịch từ tài liệu hướng dẫn viết luận dành cho sinh viên của tác giả nổi tiếng Jordan B. Peterson. Link bản gốc có thể tìm ở đây: https://jordanbpeterson.com/wp-content/uploads/2018/02/Essay_Writing_Guide.docx . Tuy chưa xin phép tác giả, nhưng mình vẫn dịch để phục vụ mục đích giáo dục. Khi có dịp mình sẽ xin.)
Phần 1: Giới thiệu
Bài luận là gì?
Một bài luận (Essay) là một bài văn tương đối ngắn về một chủ đề cụ thể. Ngoài ra, từ “essay” cũng có nghĩa là “cố gắng”. Do đó, một bài luận là một bài văn ngắn được viết bởi một người đang cố gắng khám phá một chủ đề hoặc trả lời một câu hỏi.
Mắc gì phải viết luận
Hầu như tất cả sinh viên đều viết luận vì bị ép buộc bởi giảng viên. Điều này làm cho sinh viên nghĩ rằng viết luận chủ yếu là để chấm điểm. Và tất nhiên là đây là một lầm tưởng rất nguy hiểm.
Lý do thực sự để viết một bài luận là để người viết có thể hình thành và sắp xếp các ý tưởng của mình một cách đầy đủ, mạch lạc và tinh tế về một chủ đề quan trọng với họ.
Tại sao việc phát triển những ý tưởng mạch lạc lại quan trọng? Bởi vì đối với những người mới bắt đầu, không có sự khác biệt giữa việc viết luận và tư duy. Tư duy quan trọng vì hành động dựa trên tư duy có thể ít gây đau đớn, tốn kém, và hiệu quả hơn nhiều so với hành động mà thiếu hiểu biết. Vì vậy, nếu bạn muốn có một cuộc sống bạn có thể làm chủ bằng sự an toàn, năng lực, sự độc đáo, và tràn đầy đam mê chứ không muốn một cuộc sống tồi tệ, tàn bạo và ngắn ngủi, bạn cần suy nghĩ cẩn thận về những vấn đề quan trọng. Không có cách nào để rèn tập tư duy tốt hơn việc viết. Viết lách mở rộng trí nhớ của bạn, tạo điều kiện để bạn quan sát, chỉnh sửa, và làm sáng tỏ suy nghĩ của chính mình.
Bạn có thể viết ra nhiều hơn những gì bạn có thể nhớ. Tức là, cùng một lúc bạn có thể xem xét được nhiều ý tưởng. Hơn nữa, khi những ý tưởng được viết ra, bạn có thể thay đổi thứ tự và sửa đổi chúng, từng từ, từng câu và từng đoạn. Bạn cũng có thể gạch bỏ những ý tưởng không phù hợp sau khi đã cân nhắc kỹ lưỡng. Sau khi gạch bỏ các ý tưởng không phù hợp thì bạn còn lại những ý tưởng hay. Khi có những ý tưởng hay và nguyên bản trong tay rồi, bạn có thể sắp xếp lại và truyền đạt chúng.
Nếu xem xét thành công của bạn trên bình diện của một đời người, hãy thử nghĩ về điều sau đây. Những người có khả năng tạo lập và truyền đạt những lập luận tốt hầu như đều đạt được điều họ muốn. Nếu muốn có một công việc, bạn cần “bán” được bản thân. Nếu muốn tăng thu nhập, bạn cần thuyết phục người ta rằng bạn xứng đáng. Giữa rất nhiều các ý tưởng tốt khác, nếu muốn ý tưởng của mình được trưng dụng, bạn cần tranh biện và bảo vệ những điểm tốt của nó.
Viết lách sẽ mài giũa khả năng tư duy và truyền đạt của bạn, và như vậy là bạn đã được trang bị đầy đủ hơn. Người ta vẫn hay nói ngòi bút sắc bén hơn gươm đao. Đây không phải là một câu nói sáo rỗng. Nhiều ý tưởng đã thay đổi thế giới, nhất là những ý tưởng đã được viết xuống. Người La Mã đã xây dựng nhiều công trình kiến trúc vĩ đại, và cả họ lẫn các công trình đều biến mất. Người Do Thái viết một cuốn sách, và cả họ lẫn nó vẫn còn tồn tại. Hóa ra, chữ nghĩa còn tồn tại lâu hơn núi đá và có ảnh hưởng hơn cả một đế chế.
Nếu bạn biết viết và biết chỉnh sửa, bạn sẽ có kĩ năng phân biệt giữa những ý tưởng tốt, được trình bày một cách thông minh với những ý tưởng tệ được viết ra bởi những bộ não chưa có kĩ năng tư duy rành mạch. Bạn sẽ phân biệt được “vàng và đồng thau”. Dần dần, bạn được ảnh hưởng bởi những ý tưởng sâu sắc và vững chắc, thay vì trở thành con mồi cho những ý tưởng nông cạn và ý thức hệ ngu xuẩn, có thể gây hại cho chúng ta từ những việc tầm thường đến nguy hiểm chết người.
Ai suy nghĩ và truyền đạt tốt thì mạnh hơn những người không thể. Mạnh theo nghĩa là “có thể làm nhiều việc một cách thành thạo và hiệu quả”. Hơn nữa, khi càng leo lên các nấc thang đòi hỏi năng lực cao hơn, khả năng tư duy và truyền đạt càng trở nên quan trọng. Càng ở phía trên của hệ thống các kiến thức phức tạp (như luật, y học, học thuật, kinh doanh, thần học, chính trị) hai kĩ năng này càng quan trọng. Nếu có thể tư duy và truyền đạt rõ ràng, bạn còn có thể bảo vệ chính mình, bạn bè và gia đình, và điều này cần thiết ở các thời điểm khác nhau trong cuộc sống.
Cuối cùng, lưu ý rằng tâm trí được tổ chức thông qua suy nghĩ, ở cấp độ cao nhất và trừu tượng nhất. Vì vậy, nếu học cách suy nghĩ thông qua việc viết, thì bạn sẽ phát triển một trí óc có tổ chức hiệu quả và một tư duy có cơ sở và chắc chắn. Qua đó, bạn sẽ khỏe mạnh hơn, cả về tinh thần và thể chất, vì thiếu minh mẫn và thiếu hiểu biết dẫn tới những căng thẳng không cần thiết. Căng thẳng không cần thiết khiến cơ thể bạn phản ứng nhiều hơn cả với những việc bé tẹo. Điều này làm tiêu hao năng lượng và lão hóa nhanh hơn (cùng với các hậu quả liên quan đến sức khỏe khác).
Vì vậy, trừ khi bạn muốn trở thành một người thiếu hiểu biết, hãy học cách viết (và cách suy nghĩ và giao tiếp nữa). Nếu không, sẽ có những người lao thẳng vào và hất bạn ra khỏi con đường của chính mình. Cuộc sống của bạn sẽ khó khăn hơn, ở dưới cùng của hệ thống thống trị mà bạn chắc chắn sẽ sống cực khổ và già đi nhanh chóng.
Đừng bao giờ đánh giá thấp sức mạnh của ngôn từ. Nếu không có chúng, ta vẫn sống trên cây và trong hang. Vì vậy, khi viết một bài luận, bạn đang khai thác toàn khó báu của cả nền văn minh nhân loại vào cuộc sống của bạn. Đó là lý do tại sao bạn nên viết những bài luận (kể cả khi nó đã được giao cho chứ bạn không tự nguyện). Nếu lãng quên điều này thì bạn sẽ ngồi viết luận trong cảm xúc ghét bỏ, cho là mình đang làm gì đó ngu ngốc, tầm thường và chán ngắt. Nếu tâm niệm điều này thì bạn đang chinh phục những điều bí ẩn đấy.
Một lưu ý về mặt công nghệ và môi trường học tập
Nếu bạn là sinh viên hoặc bất kỳ ai khác phải viết nhiều, thì bạn nên trang bị cho mình những công nghệ phù hợp và ít tốn kém. Bạn cần một chiếc máy tính, không nhất thiết phải là loại tốt nhất, mặc dù ổ cứng kỹ thuật số (SSD) là một khoản đầu tư tốt. Không bắt buộc nhưng tốt hơn nữa thì bạn cần hai màn hình đặt cạnh nhau. Màn hình 17” cũng ổn. Tốt nhất là độ phân giải cao. Bạn cần hai màn hình để chiếu tài liệu tham khảo trên một màn hình và bài luận trên màn còn lại, hoặc thậm chí hai phiên bản bài luận đặt cạnh nhau. Hai màn hình sẽ giúp bạn cảm thấy rộng rãi hơn.
Một chiếc bàn phím tốt cũng là một khoản đầu tư đáng cân nhắc. Bàn phím bình thường có thể làm tổn thương tay nếu dùng chúng liên tục. Bàn phím máy tính xách tay còn nhiều hạn chế hơn nữa. Cũng nên sử dụng một con chuột tốt thay vì touchpad vì nó đòi hỏi quá nhiều chuyển động đối với một người đang làm việc thực sự. Thiết lập bàn phím để bạn có thể nhìn thẳng vào tâm của chúng khi đang ngồi thẳng. Sử dụng một chiếc ghế phù hợp và ngồi sao cho chân của bạn có thể đặt thoải mái trên sàn khi đầu gối của bạn uốn cong 90 độ.
Đây không phải là những vấn đề tầm thường. Bạn có thể dành hàng giờ để viết, vì vậy cần thiết lập một không gian làm việc không làm phiền bạn. Nếu không bạn sẽ có thêm một lý do chính đáng để trốn tránh nhiệm vụ và công việc của mình.
Một lưu ý về thời điểm và thời gian làm việc
Não bộ của con người hoạt động tốt hơn vào buổi sáng. Dậy sớm hơn một chút. Ăn gì đó. Bạn sẽ cảm thấy thông minh và khỏe khoắn hơn rất nhiều sau khi ngủ và ăn uống đầy đủ. Rất nhiều nghiên cứu chứng minh điều này. Chỉ uống cà phê thôi sẽ phản tác dụng. Ăn một ít protein và một ít chất béo. Làm sinh tố với trái cây và sữa chua. Hoặc ra ngoài và mua một bữa sáng rẻ tiền. Chuẩn bị dành từ 90 phút đến ba giờ để viết. Tuy nhiên, chỉ 15 phút thôi cũng được, đặc biệt nếu bạn làm điều đó mỗi ngày.
Đừng chờ tới khi có nhiều thời gian rảnh mới bắt đầu. Bạn sẽ không có nhiều thời gian rảnh trong đời, vì vậy đừng biến thành công của bạn phụ thuộc vào sự không thiếu thốn này. Những tác giả hiệu quả nhất viết mỗi ngày, dù là chút ít thôi.
Bạn sẽ nhận ra rằng mới đầu khi ngồi xuống viết, tâm trí của bạn sẽ nổi loạn. Đầy những ý tưởng đang chiến đấu để thống trị bạn. Bạn có thể đang muốn xem Facebook hoặc Youtube, hoặc dọn dẹp những con thú bông bụi bặm dưới gầm giường, hoặc sắp xếp lại bộ sưu tập đĩa CD lỗi thời, hoặc nhắn tin cho bồ, hoặc đọc một cuốn sách cho một khóa học khác, hoặc giặt giũ, ngủ trưa, đi dạo, hoặc gọi điện cho bạn bè hoặc cha mẹ – danh sách này dài vô tận. Mỗi phần của tâm trí bạn quan tâm đến những điều này đang nhao nhao lên tiếng. Chúng cố gắng làm bạn phân tâm. Tuy nhiên, những con quỷ cứng đầu này có thể bị tiêu diệt bằng sự kiên nhẫn. Nếu bạn từ chối bị cám dỗ và ngồi im, không làm gì trong vòng 15 phút thôi (hoặc 25 phút vào một ngày thực sự tồi tệ), bạn sẽ thấy sự ồn ào trong tâm trí lắng xuống và bạn có thể tập trung vào viết. Nếu làm điều này ngày này qua ngày khác, bạn sẽ thấy tuy sức mạnh của những cám dỗ không hề giảm đi, nhưng thời gian chúng cố gắng đánh lạc hướng bạn sẽ giảm đi. Bạn cũng sẽ thấy ngay cả trong một ngày mà sự tập trung là rất khó khăn, bạn vẫn có thể viết được một ít nếu bạn kiên trì.
Đừng tự huyễn hoặc mình bằng suy nghĩ rằng bạn sẽ viết sáu tiếng mỗi ngày. Ba tiếng là hết cỡ, đặc biệt nếu bạn muốn duy trì nó hàng ngày. Đừng đợi quá muộn rồi mới bắt đầu bài luận của bạn, để không phải nhồi nhét điên cuồng mà hãy dành cho mình một khoảng thời gian nghỉ ngơi sau khi tập trung. Ba tiếng làm việc hiệu quả tốt hơn mười tiếng làm việc không năng suất và tự lừa dối bản thân, ngay cả khi bạn ngồi lì trong thư viện.
(Còn tiếp, còn dài.)