Trong báo cáo mới nhất về biến đổi khí hậu IPCC 6, một lần nữa các nhà khoa học khẳng định: những thay đổi chóng mặt trong khí quyển, đại dương, băng quyển, sinh quyển đã và đang được ghi nhận ở khắp nơi trên Trái Đất. Thời tiết – khí hậu cực đoan diễn ra thường xuyên và khó lường hơn. Bằng chứng cho thấy những biến đổi này sẽ tác động ra sao lên loài người ngày càng rõ ràng.
Không phải ai cũng chấp nhận rằng sẽ có những tác động to lớn có thể xảy ra trong cuộc đời mà nằm ngoài tầm kiểm soát của mình. Và nếu biết, không phải ai cũng thấy những nhận định này liên quan, gần gũi tới cuộc sống thường ngày quẩn quanh mà mình đang sống.
Loài người không thể tách biệt với tự nhiên. Chúng ta là tự nhiên. Nhưng chúng ta đang ở trong một tình huống mất cân bằng với chính hệ sinh thái mà ta phụ thuộc vào. Chúng ta mạnh đến nỗi có thể làm nóng lên cả hành tinh mình đang sống bên trong nhưng lại không mạnh đến mức, hay ít nhất là chưa, làm nó hạ nhiệt thành công. Chúng ta nói nhiều về “một bình thường mới – a new normal” trong suốt 2 năm COVID vừa qua. Tuy nhiên, còn một khái niệm nữa “một cân bằng mới – a new equilibrium”. Liệu chúng ta sẽ làm gì để sống hoà thuận với Trái đất hay tiêu dùng tới độ huỷ hoại giống loài mình lẫn nhiều loài khác?
Trong chuyến đi Taipei Zoo vừa rồi, mình có chụp lời của nhà linh trưởng học và nhân chủng học Jane Goodall đặt cạnh khu tinh tinh: Chỉ khi hiểu biết ta mới quan tâm, chỉ khi quan tâm ta mới cứu giúp, và chỉ khi ra tay cứu giúp, chính chúng ta được cứu. Thật vậy.
Những chiếc áo phông mang thông điệp “Cứu lấy Trái đất” phía trước không khỏi gây cảm giác ngộ nghĩnh. Trong 4.5 tỉ năm tuổi của Trái đất, loài người xuất hiện cách đây cỡ 200.000 năm. Nếu coi lịch sử của Trái đất là một năm, ta đang ở những thời khắc cuối cùng của năm ấy. Nếu lịch sử ấy là 1 ngày, ta đang ở 4 giây cuối cùng. Không, nhiệm vụ của chúng ta không phải là cứu lấy Trái đất. Nhiệm vụ của chúng ta, của người như là một loài, là sống trên Trái đất sao cho lâu, a.k.a bền vững, nhất. Cho tới khi loài người thực sự là một loài liên hành tinh như Elon Musk mơ, chúng ta vẫn chỉ có một Trái đất để sống.
Khả năng thích ứng là một trong những siêu sức mạnh của loài người. Với nó, chúng ta đã và đang thay đổi nhanh chóng để bắt nhịp với những biến cố và mất mát to lớn. Trong báo cáo IPCC 6, mỗi biểu đồ thường đi kèm với những viễn cảnh khả dĩ “xấu hơn” và một cái “tốt hơn”. Đó là cách để các nhà khoa học nói rằng chúng ta vẫn còn cơ hội: Nếu thay đổi cái này thì có thể … Và, chúng ta sẽ khó thay đổi được nếu mối quan hệ của ta với cộng đồng người lẫn không-phải-người không được cải thiện.
Với bạn, thích ứng là làm gì? Ở trong “bình thường mới” hay “cân bằng mới” này, bạn đang thích ứng ra sao?
Bài viết tham khảo từ những nguồn sau:
The Other Crisis của Jon Leighton
The Anthropocene Reviewed của John Green
Creative School của Sir Ken Robinson
Báo cáo IPCC 6