Cách đây hai tuần, mình có dạy cho sinh viên về biến đổi khí hậu. Không phải chỉ đơn thuần là nhắc đến cái tên “biến đổi khí hậu” hay tầm phào rằng “ai rồi cũng thay đổi, giờ đến lượt khí hậu.” Tụi mình đã làm việc về mặt khoa học, nguyên nhân và hậu quả có thể diễn tiến của vấn đề này.
Mình không rõ hiện tại biến đổi khí hậu đã được dạy một cách hệ thống và bài bản ở bậc học nào chưa. Vì đấy là một nhiệm vụ vô cùng thử thách. Loài người vốn chậm chạp để nhận ra mình đang ở đâu mà. Cái gì xong rồi thì dễ kể chuyện hơn.
Chúng ta đang ở trong thời kì khí hậu biến đổi đây, nhưng không dễ để nói về nó. Khoa học khí hậu đứng một mình thì ổn, vì ta có thể giải thích một phần nguyên nhân – hậu quả được mà. Nhưng khi đòi tiến đến giải pháp thì ui da, va vào chính trị, kinh tế, văn hóa, và ý thức hệ như đi đường liên tục gặp gờ giảm xóc.
Tài liệu chính mà mình sử dụng để dạy là báo cáo của Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC). Đây là một tổ chức thuộc Liên Hiệp Quốc và có đông đảo các nhà khoa học đầu ngành tham gia, vừa với tư cách là chuyên gia, vừa đại diện cho các chính phủ.
Các nhà khoa học của IPCC không trực tiếp nghiên cứu mà chuyên làm báo cáo đánh giá biến đổi khí hậu dựa trên những nghiên cứu gốc đã được công bố.
Các chính phủ thành viên của IPCC đều cần xác nhận các báo cáo bằng thỏa thuận đồng thuận hoặc không. Tính chất này khiến IPCC là một tổ chức khoa học nhưng không độc lập mà liên quan tới chính phủ.
Hiện IPCC đang ở chu kì báo cáo thứ 6, làm trong giai đoạn 2021 – 2023. Thường ai không làm khoa học như chính trị gia hay người viết như mình chắc chỉ đọc báo cáo rút gọn còn ba mấy trang, thay cho hơn 1000 trang chi tiết.
Đầu tuần nay, bản báo cáo rút gọn mới nhất được IPCC phát hành và lần này, nó nhắm trực tiếp vào ngành nhiên liệu hóa thạch thay vì đi mé mé như mọi lần. Sau đây là một số điều chúng ta cần chú ý.
Phần lớn khí thải nhà kính làm bầu khí quyển nóng hơn đến từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch và sử dụng chúng trong Công nghiệp.
So với đầu thời đại công nghiệp 1850-1900, nhiệt độ bầu khí quyển giờ đã tăng hơn 1 độ C. Dần dần, sự ấm lên này kéo theo sóng nhiệt, lũ lụt ven biển, hạn hán, mưa lớn và lốc xoáy bất thường ngày càng mạnh.
Mỗi một nấc nhiệt độ tăng thêm thì thời tiết sẽ càng khắc nghiệt, và thậm chí sẽ làm mất mát nhiều hình thái sinh học. Rất có khả năng rạn san hô bị xóa sổ, rừng thu hẹp, hay núi băng tan chảy.
3.6 tỉ người có nguy cơ chịu thiệt hại bởi biến đổi khí hậu. Vấn đề an ninh lương thực, an ninh nước có thể trở nên cấp bách ở châu Phi, châu Á, Trung và Nam Mĩ, các quốc gia đảo, và cộng đồng cư dân bản địa. Tình huống không ai muốn là có thể xảy ra chiến tranh do sự khan hiếm tài nguyên.
Hậu quả là thế, còn tình hình bây giờ ra sao?
Nền công nghiệp dựa vào khai thác và sử dụng than, dầu và khí đốt trên thế giới như hiện nay thì trong tương lai gần, nhiệt độ (so với thời 1900) có thể tăng lên hơn 1,5 độ C. Nếu tính thêm cả kế hoạch đầu tư xây dựng của các tập đoàn nhiên liệu hóa thạch thì tới 83% khả năng là Trái đất sẽ nóng lên hơn 2 độ C, trừ khi các công nghệ lưu trữ carbon hoạt động thành công.
Nhưng công nghệ gì thì cũng chỉ là “kế hoãn binh” để chuẩn bị cho giai đoạn bắt buộc chuyển từ năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch sang các dạng năng lượng sạch khác.
Vì vậy, để các hệ thống năng lượng đạt mức phát thải ròng bằng 0, các chính phủ phải yêu cầu chỉ đốt một lượng tối thiểu than, dầu khí. Đồng thời, thu hồi và lưu trữ carbon đã thải ra, đầu tư vào điện hóa, các chất mang năng lượng tương đương, hay vào các giải pháp chuyển hóa năng lượng.
Tất nhiên, việc cắt giảm nhiên liệu hóa thạch sẽ làm ảnh hưởng tới những người và vùng phụ thuộc vào nó. Các chính phủ cần có chính sách loại bỏ nhiên liệu hóa thạch một cách công bằng. Cần tìm cách để giúp người dân và vùng phụ thuộc loại nhiên liệu này thoát nghèo mà không dẫn đến nóng lên toàn cầu.
Có điều, chính phủ và các tập đoàn, nhất là ở các quốc gia đang phát triển, đang chi nhiều tiền để cho nhiên liệu hóa thạch rẻ hơn, thay vì đầu tư để ngăn chặn biến đổi khí hậu hoặc thích nghi với một Trái Đất đang nóng hơn.
Tóm lại, báo cáo này chỉ ra rằng để giữ mức tăng nhiệt độ ở 1,5 – 2 độ C, năm 2025 cần là năm đạt đỉnh điểm cao nhất về mức khí thải nhà kính, sau đó thì cắt bớt tới 60% vào năm 2035. Để cắt, buộc các chính phủ phải cắt giảm tối đa nhiên liệu hóa thạch.
Tuy nhiên, phản biện một xíu, có hai điều về IPCC mà chúng ta cần để ý.
IPCC dùng từ “net-emission CO2”, tạm dịch là mức phát thải CO2 ròng. Ý là những ngành đang phát thải CO2 vẫn có thể tiếp tục sử dụng nhiên liệu hóa thạch, miễn là họ đầu tư tiền vào trồng cây hoặc dự án thu thập CO2 nào đó khác. Cách này được chấp nhận vì một số ngành như vận tải nặng hay hàng không chưa tìm được nguồn nhiên liệu thay thế. Tuy nhiên, việc quy đổi này chưa rõ ràng và dễ dẫn đến tình trạng “Green Wash” (đem tiền đầu tư vào một giải pháp “xanh” nào đó không thực sự hiệu quả xong “ăn không nói có”.)
Rất nhiều người gọi trên mốc tăng trên 1,5 độ hay 2 độ C là điểm không thể quay đầu, hay là lúc quyền kiểm soát khí hậu vuột khỏi tay loài người. Ưhm! Không hẳn. Việc vin vào một cột mốc tệ nhất có thể khích người ta hành động nhưng có thể cũng khiến họ buông xuôi sớm hơn. Mỗi khắc nhiệt độ tăng thêm thì thời tiết sẽ càng khắc nghiệt, tình hình sẽ càng xấu hơn. Việc của chúng ta là làm cho nó bớt xấu, bằng mọi cách có thể.
Kết thúc buổi học, mình bảo sinh viên là bất kể giải pháp nào dù dễ hay khó, dù có tác động nhiều hay ít, đều đáng được cân nhắc và thực hiện. Ai ở đâu thì làm tốt việc của họ.
Còn bạn sẽ làm gì khi biết những điều này?
Hình ảnh featured: phannhi
Tài liệu tham khảo
Báo cáo rút gọn IPCC 2023 có phần highlight của mình.
https://www.nytimes.com/2023/03/20/climate/global-warming-ipcc-earth.html
https://www.theverge.com/2023/3/20/23645323/united-nations-report-climate-change-goals-net-zero-emissions
https://heated.world/p/the-ipcc-makes-it-clear-fossil-fuels