Làm sao để vừa thỏa mãn nhu cầu di chuyển nhanh, chở nhiều, tiện lợi, an toàn mà lại không ảnh hưởng tới môi trường? Xe ô tô điện đang được nhắc tới như một giải pháp duy nhất trong cơn khủng hoảng năng lượng. Tuy nhiên, phần còn lại của bức tranh hiếm khi được nhắc tới đầy đủ.
Xe ô tô điện gây áp lực cao lên môi trường vì năng lượng bảo toàn và chuyển hóa, bạn nhớ chứ? Khi có ý định mua xe cá nhân, người tiêu dùng có để ý tới tác động của nó lên môi trường. Các nhà sản xuất tận dụng tâm lý này để vận động người mua. Thực tế khi chạy, xe điện đúng là phát khí thải ít hơn so với xe chạy động cơ đốt nhưng sản xuất và vận hành nó vẫn cần năng lượng: điện trong dây chuyền sản xuất, điện dùng để sạc pin xe, v.v. Xe càng lớn càng cần nhiều điện. Lượng khí thải để sản xuất ra lượng điện này cũng tăng theo.
Để bán xe, nhiều hãng xe đang bám vào hai yếu tố khi quảng cáo: kích thước xe và quãng đường di chuyển. So sánh hai loại xe cùng sức chứa, xe điện cần nhiều nguyên-vật liệu hơn để sản xuất. Xe càng lớn, pin càng to để chạy lâu thì càng dễ bán. Phần pin nặng nhất cần những khoáng chất như cobalt, lithium và niken. Thậm chí, một chiếc ô tô điện nặng 4 tấn khi vận hành có thể gián tiếp tạo ra nhiều khí thải hơn cả xe truyền thống ngang ngửa kích thước. Những nguyên liệu trên đang ngày càng trở nên khan hiếm. Việc khai thác chúng gây ảnh hưởng lớn tới người địa phương vùng mỏ. Ô tô ta đi có thể sạch ở đây nhưng lại khiến người khác cách nửa vòng Trái đất sống trong nỗi thống khổ.
Trong các nỗ lực làm giao thông sạch hơn, người đi bộ và người đi xe đạp là các đối tượng cần được bảo vệ nhất. Khi kết hợp động cơ điện vào một xe ô tô cỡ lớn, nó đe dọa những người đang tham gia giao thông thật sự xanh này.
Năm 2021 là năm có số ca tử vong của người đi bộ cao nhất trong 40 năm qua tại Mỹ. Con số này được nghi ngờ trong tương quan với việc gia tăng số lượng xe ô tô cỡ SUV (7 chỗ, động cơ thể thao).
Có hai lý do để giải thích cho sự nghi ngờ này. Một là xe càng lớn thì diện tích phần điểm mù càng lớn, tài xế càng khó quan sát. Cụ thể, vùng không gian 5m tính từ mũi xe SUV trở nên vô hình với người lái. Trong vài thí nghiệm minh họa hơi kì cục, 9 trẻ em có thể ngồi thành một hàng dọc ngay trước mũi xe SUV mà tài xế hoàn toàn không thấy được. Lý do thứ hai là xe điện tăng tốc rất nhanh và chạy êm khiến người đi bộ không để ý khi qua đường. Trong một nghiên cứu về bảo hiểm, xe điện có xác suất gây tai nạn cho người đi bộ cao hơn 10% so với xe hơi truyền thống. Tất nhiên vẫn cần thêm nghiên cứu để xác nhận nghi ngờ này.
Bài viết này không nhằm đả kích một phương tiện mới sạch hơn mà muốn nhắc về chuyện tư duy hệ thống. Nhưng việc truyền thông sự hiệu quả của xe điện như một giải pháp duy nhất là không ổn. Một nghiên cứu ước tính nếu có đủ pin để điện-hóa toàn bộ xe ô tô cá nhân thì cũng chưa đủ để làm giảm sự nóng lên toàn cầu.
Vì thế, bên cạnh việc kiểm soát tải trọng và kích thước của xe điện, cần tìm kiếm thêm các giải pháp khác để giảm số lượng phương tiện cá nhân, tăng cường giao thông công cộng, và bảo vệ những người tham gia giao thông thật sự xanh.
Đăng ký Patreon The Too Blue Scientist để nhận Tài liệu tham khảo.
Photo 1 by Vaclav Mach. Photo 2 by @paul_geimer