Năm nào tầm này mình cũng ngóng những bài phát biểu lễ tốt nghiệp của các trường đại học. Có bài nghe đi nghe lại, có bài hay quá thì dịch luôn. Và nhìn xem, năm nay ai tới MIT nói này!Hank Green là một thần tượng internet của mình. Ảnh là co-founder của Crash Course và SciShow, của Complexly; ảnh là entrepreneur bán được mấy công ty; tác giả 2 cuốn tiểu thuyết sci-fi, … Hank là influencer bậc nhất trong thế giới truyền thông khoa học. Hank từng mắc ung thư bạch huyết và đã qua khỏi.
Bài diễn văn này của Hank Green hoàn toàn là văn nói, để biên dịch càng khó hơn. Hi vọng bản dịch đủ mượt để bạn đọc hiểu.
___
Xin chào mọi người,
Trời ạ, tôi rất vui khi được cho một chút thời gian đứng đây và gặp các bạn vào ngày đặc biệt này, nhìn mọi người ăn mừng những điều phi thường đã làm được.
Tôi không mắc hội chứng kẻ giả mạo đâu, kiểu đến MIT và cảm giác mình không thuộc về đây, xong rồi trách mình tự dưng đến đây làm gì. Trái lại, tôi mắc hội chứng kẻ-cả. Định nghĩa của hội chứng này là ha ha ha, mình lại lừa được thiên hạ rồi. Kiểu như bạn thừa biết mình không thuộc về nơi này nhưng vẫn khoái chí, vì đã khéo léo thuyết phục mọi người là bạn xứng đáng. Tôi cảm thấy thế.
Có lẽ nhiều bạn ở đây biết tôi là một TikToker. Hoặc biết tôi mới làm video xếp hạng logo các công ty AI theo thứ tự giống hình thù hậu môn nhất, xong tự nhiên hôm nay đến MIT đọc diễn văn tốt nghiệp. Xin lỗi nếu giờ các thầy cô trong trường mới biết thì muộn rồi, không kéo tôi xuống được đâu. Nhưng mọi người yên tâm, tôi sẽ làm tốt trọng trách của mình.
Một lần nữa, rất cám ơn mọi người ở MIT đã chào đón tôi. Ngài Chủ tịch. Bà Thống đốc Bang Massachusett, thật bất ngờ khi gặp vị Thống đốc ở đây. Xin chào cả các cựu sinh viên MIT khóa 1975 nữa, cám ơn các anh chị đã tới chơi.
Và tất nhiên, xin cám ơn toàn thể các bạn, những sinh viên ấn tượng, xuất sắc và xán lạn của Học viện Công nghệ Bang Massachusetts tốt nghiệp khóa 2025!
Cho phép tôi bày tỏ sự biết ơn từ tận đáy lòng mình bằng điều này: trung bình, bộ xương người chứa khoảng … 25.000 Calorie, chắc bạn chẳng nghĩ câu này kết thúc như thế đúng không. Trong cơ thể người, hầu hết xương nằm ở tay chân. Đúng vậy, tới 50% lượng xương của cơ thể bạn nằm trong bàn tay và bàn chân. Trong xương rất giàu oxy. Nếu rút toàn bộ oxy ra khỏi xương, bạn có thể tạo được bầu không khí cho chính mình hít thở trong vòng 24 giờ đồng hồ. Đó là mấy sự thật thú vị nhất mà tôi biết. Chia sẻ hiểu biết về xương là cách thể hiện lòng biết ơn tuyệt vời với người khác. Tôi đã tặng cho các bạn điều tôi quý nhất đó.
Mấy ngày trước, tôi nhờ các sinh viên MIT sắp tốt nghiệp làm một khảo sát ngắn. Hơn một nửa trong số các bạn ở đây đã điền, chắc là trong lúc đáng ra phải làm đồ án hay nghiên cứu gì đó. Tôi rất cảm kích. Những câu trả lời cho tôi biết về các bạn nhiều hơn và học thêm nhiều thứ.
Điều gì là MIT-nhất?
Một trong những câu hỏi là: Điều gì là MIT-nhất mà bạn từng làm khi học ở đây? Tôi hỏi để hiểu nhiều hơn về văn hóa MIT.
Rất nhiều bạn nhắc đến việc đo chiều dài cầu Harvard bằng đơn vị smooth (1). Một người thì nhận mình là Hải ly Tim (linh vật của MIT). Ô kìa, giờ nhìn vào teleprompter tôi mới nhận ra Tim đọc ngược lại là MIT. Gần 50 tuổi rồi tôi mới để ý chi tiết này, còn Tim sinh ra vào năm nào nhỉ? Nhiều bạn cũng nhắc đến Nhẫn Chuột. Các bạn đang đeo Nhẫn Chuột trên tay chứ? (2) Woa, quá ngầu.
Một bạn khác khoe mình từng “lấy le” với crush bằng những sự thật hay ho về tàu hỏa. Tôi rất hiểu bạn, chúng ta cũng ngang cơ nhau đấy, chỉ khác là tôi nói về xương thôi.
Rất, rất nhiều bạn trả lời câu này bằng một từ duy nhất: hack. Nghe cứ âm mưu thế nào đấy. Dù các bạn đã làm gì đi nữa thì có thể thời hiệu truy cứu pháp lý vẫn chưa hết đâu, nên tốt nhất là đừng viết cái đó ra giấy nha.
Nhưng tới thời điểm này, từ phổ biến nhất được trả lời là “xây dựng” (built). Các bạn đã xây cầu, làm robots, làm vườn ươm khởi nghiệp, mở startups, chế tạo máy đo bức xạ điện tử, xe đẩy hàng điều khiển từ xa, một cái đàn ukulele, và một cái bảng tuần hoàn hóa học dài 2 mét rưỡi. Các bạn đã tạo dựng nên rất nhiều thứ. Phẩm chất này làm tôi yên tâm, vì chúng ta sẽ còn cần xây dựng nhiều điều nữa.
Thời điểm không thuận lợi để ra trường
Khi bước vào đây, tôi cố gắng hình dung xem mình sẽ cảm thấy thế nào nếu được đặt vào vị trí của các bạn bây giờ. Rồi tôi nhận ra mình không hề muốn ở trong hoàn cảnh đó chút nào. Có khi những người đang ghen tị bây giờ lại là các sinh viên ra trường năm sau (2026), vì tôi đoán mọi thứ còn tồi tệ hơn nhiều.
Đây rõ ràng là thời điểm không mấy thuận lợi để làm một sinh viên mới ra trường, xông pha vào thế giới. Những “cú tát” nhằm vào quyền tự do ngôn luận, vào giáo dục đại học, vào quyền của người chuyển giới, vào đội ngũ công chức liên bang, vào chính nguyên tắc pháp quyền — tất cả những điều này đang diễn ra không phải từ đâu xa, mà từ chính bên trong lòng nước Mỹ. Có quá nhiều chuyện đáng lo.
Trong khi đó, thế giới đang nóng lên nhanh hơn. Sự tăng tốc đột ngột về khả năng của trí thông minh nhân tạo, của công nghệ truyền thông và công nghệ sinh học hứa hẹn mang đến những cơ hội lớn và cả những xáo trộn sâu sắc. Nếu là bạn, chắc tôi cũng muốn có những lời khuyên để dựa vào.
Nhưng như đã nhắc trước đó, tôi là một TikToker, người sẽ mãi mãi được biết đến như là người đầu tiên nói từ “butthole” (hậu môn) trong bài phát biểu tốt nghiệp ở MIT. Nên tôi đã xin sẵn một vài lời khuyên tới từ chính các bạn ở đây. Trong khảo sát hồi nãy còn hỏi: nếu đứng trên sân khấu như tôi bây giờ, bạn sẽ nói gì với bạn học cùng khóa? Tôi xin đọc vài lời khuyên được tuyển chọn.
Một bạn viết: “Tôi luôn quên trong anh em nhà Green ai là Hank và ai là John.” Ha, nếu có thể, bạn chỉ cần tưởng tượng bọn tôi là cùng một người, thế là tiện nhất. Và nếu thế thì anh chàng đó vô cùng ấn tượng. Tôi không nghĩ cần bạn phân biệt đâu, chúng tôi thân nhau lắm.
Bạn khác viết thế này: “Không tồn tại một định nghĩa duy nhất của “thành công” đâu. Hình dung về sự thành công trong đầu bạn sẽ thay đổi theo thời gian, và bạn nên để nó thay đổi.”Lời khuyên này có vẻ đến từ một người đã trải đời. Có ai 45 tuổi đang ngồi bên dưới không đấy?
Còn một lời-khuyên-45-tuổi nữa như này: “Hãy mở tài khoản tiết kiệm hưu trí (3)“. Ủa, bạn nhờ bố điền khảo sát giúp à? Đấy là lời khuyên của mấy ông bố. Nhưng đúng đấy, bạn nên mở tài khoản hưu trí bây giờ đi là vừa.
Còn đây là một trong số những lời khuyên tôi thích nhất. Nó buộc tôi phải cảm nhận và suy nghĩ cùng lúc. “Hãy hợp tác và giúp đỡ lẫn nhau. Hãy mạnh dạn khi lên tiếng nhờ trợ giúp, và hãy khoan dung với những mối quan hệ.” Quá hay, vừa có công nghệ, vừa có con người.
Một lời khuyên nữa đây: “Dù một sáng kiến có khả năng không thành công thì hãy cứ thử nghiệm nó.”
Và lời khuyên cuối cùng, rất là MIT, “Đừng bắt đầu từ giải pháp. Hãy bắt đầu bằng vấn đề.”
Lúc này chắc bạn đang nghĩ: “Ủa alo, ông này vừa bắt mình viết bài phát biểu cho ổng hả?”Và tôi chỉ muốn nói là ít ra các bạn còn biết tôi đã không nhờ Claude viết hộ. Làm khảo sát và tự viết diễn văn vui hơn nhiều.
“Ngày nào học được điều gì mới thì sống ngày đó thành công.”
Vâng, tôi biết là thể nào mình cũng sẽ phải nói về cái sự nghiệp lố bịch của mình. Tôi từng nhảy TikTok theo các bản remix của Elmo (4) và tôi đã xuất bản hai tiểu thuyết khoa học viễn tưởng bán chạy. Tôi đã làm chuỗi video tổng hợp về đặc điểm của các tiếng xì hơi và tôi cũng đã phỏng vấn một số vị tổng thống. Tôi đã làm nhiều video về cách tụi hươu cao cổ giao phối và tôi cũng đã bán được nhiều công ty. Tôi giúp xây dựng một công ty truyền thông giáo dục, cung cấp video miễn phí cho tất cả mọi người trên thế giới miễn có kết nối internet. Những video ấy được sử dụng ở hầu hết các trường học ở Mỹ. (Đây là phần tôi phải đưa vào bài phát biểu để bố mẹ các bạn yên tâm hơn khi tôi ở đây.)
Có vẻ tôi khá giỏi nảy ra một ý tưởng hay, rồi cứ thế tin tưởng và thực hiện đến cùng, mặc kệ hậu quả. Phẩm chất này đã kéo tôi về phía trước, mặc dù lối sống start-up liên tục không thư giãn lắm đâu. Tôi làm tất cả những điều vừa kể trên trong bối cảnh các nền tảng video trực tuyến và mạng xã hội thay đổi chóng mặt suốt 20 năm qua. Vì thế, tôi cũng có vài điều muốn chia sẻ với các bạn, những sinh viên mới ra trường, bước vào một thế giới không hề chắc chắn hay ổn định.
Đầu tiên, nếu có thể gán một thành công bất kỳ của mình cho yếu tối nào ngoài may mắn, tôi nghĩ đó là niềm tin là:
Không có cách sử dụng thời gian nào tốt hơn là học một cái gì đó mới. Ngày nào tôi học được một điều mới thì sống ngày đó thành công.
Tính tò mò giúp bạn tiếp cận với nhiều công cụ hơn và khiến bạn sử dụng chúng thành thạo hơn. Tò mò còn mở rộng cách bạn nhìn nhận thế giới và thấy toàn bộ không gian vấn đề trong đó (5). Tò mò cho bạn biết những thứ bạn không biết là mình không biết.
Vì thực ra, ý tưởng là khả năng nhìn ra bản chất của những vấn đề và là kho công cụ để áp dụng vào vấn đề. Ở bất cứ đâu, nơi nào bạn tò mò, có công cụ và hiểu rõ điều mình đang đối mặt thì cơ hội hiện diện ở đó.
Vì vậy, lời khuyên của tôi cho bạn chắc chỉ đơn giản thế này: Hãy tò mò. Hãy tò mò về thế giới thì bạn sẽ có mọi điều mình cần cho tương lai. Nhưng có một điều rất quan trọng tôi chưa đặt vào trong công thức vừa rồi.
Câu cuối cùng trong khảo sát tôi hỏi, điều gì mang lại hy vọng cho bạn lúc này? Ngoại trừ một bạn trả lời là một chai Macallan 12 thì mong bạn bình tĩnh đợi một chút nữa. Còn lại, hầu hết các bạn đã nhắc đến con người: bạn bè, gia đình, bạn đồng khóa. Những người biết quan tâm, những người đang mong muốn cải thiện đời sống cho cộng đồng, những người tiên phong cho điều họ tin tưởng, những người nhìn thấy những vấn đề lớn và có quyết tâm để giải quyết chúng. Những câu trả lời như thế xuất hiện lặp đi lặp lại. Ở một ngôi trường như MIT, tôi hình dung là mọi người sẽ dễ tập trung vào máy móc, công nghệ, vào việc xây dựng, mà quên mất con người. Dù sao MIT là một viện công nghệ chứ có phải viện nhân văn đâu. Nhưng tôi đọc thấy tính người trong câu trả lời của các bạn.
Tầm quan trọng của tính tò mò và các thế lực chi phối nó
Điều này củng cố niềm tin của tôi: sự tò mò sẽ giúp bạn thấu hiểu vấn đề và tạo nên những công cụ mới để ứng phó với nó. Tính tò mò không nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn. Đặt tò mò vào đâu cũng sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến phần còn lại của cuộc đời bạn. Thậm chí, tò mò là yếu tố quan trọng nhất trong sự nghiệp.
Nhưng chúng ta dễ bị cuốn vào vòng xoáy liên tục xây dựng những công cụ ngày càng nhanh và mạnh hơn. Vấn đề này vốn gây nhiều phấn khích, và nói thẳng là, không quá phức tạp. Tập trung vào mỗi công cụ thì hấp dẫn lắm, chính tôi còn mê những podcast mọi người hay cập nhật về những công cụ mới. Rõ ràng là còn rất, rất nhiều vấn đề khác ngoài kia đáng kể hơn là chỉ tạo ra những công cụ mạnh hơn. Nhưng không hiểu sao ta lại dễ dàng bỏ qua chúng như thế.
Sự thật là: những cơ chế đang định hướng sự chú ý của con người – xin nói thẳng – không phải lúc nào cũng được thiết kế vì lợi ích tốt nhất cho ta và thế giới. Chúng ta có các nền tảng mạng xã hội nội dung có thể dẫn dắt sự tò mò vô cùng tốt. Nhưng nhiều khi, chúng dẫn ta về phía nỗi sợ, khiến ta dính mắc mãi vào chỉ những vấn đề đang bất khả thi hoặc những rạn nứt xã hội nóng nhất.
Chưa kể, còn có thứ gọi là động lực tư bản. Chủ nghĩa tư bản rất giỏi giữ chúng ta tập trung vào những vấn đề dễ biến thành tiền nhất. Tức là, nó chú trọng vào những vấn đề những người quyền lực và giàu có nhất đang quan tâm và muốn giải quyết.
Nếu để mình bị dắt mũi bởi hai thế lực trên, bạn đoán xem có những vấn đề nào sẽ không bao giờ được chú ý đến hoặc tò mò về? Đó là những vấn đề hàng ngày, trong tầm với của những người bình thường. Vẫn có đầy vấn đề có thể giải quyết được ngay và những vấn đề đang bị bỏ quên, chỉ là thế giới hiện tại không cho phép ta dồn sự tò mò về chúng.
Tôi hy vọng và mong mỏi, bạn sẽ giữ được tính tò mò về vô vàn vấn đề đa dạng trong thế giới rộng lớn của mình. Nếu có thể kiểm soát những điều bạn chú tâm vào, không ai có thể ngăn bạn làm cho thế giới này tốt đẹp hơn, cho cả những thế hệ tới đây sau bạn.
Và điều này không nằm ở lựa chọn giữa ổn định tài chính cá nhân hay lý tưởng bản thân. Khi tiến bộ trong sự nghiệp, bạn sẽ được trả tiền vì những vấn đề bạn giải quyết là có thật. Việc bạn nhận được bao nhiêu đơn giản chỉ là lựa chọn, bạn chọn giúp đỡ ai trong không gian vấn đề của mình và bạn chọn tò mò về điều gì.
Những lời khuyên của Hank Green dành cho bạn trẻ
Vì vậy, với suy nghĩ đó, đây là những lời khuyên từ tận đáy lòng và kinh nghiệm của tôi.
Lời khuyên đầu tiên, đừng ăn cỏ (6). Tôi phải nói điều này vì một lý do rất cụ thể, bạn chỉ cần làm theo thôi. (5)
Lời khuyên thứ hai, một vấn đề bạn sẽ phải tự giải trong đời là làm sao tìm thấy niềm vui trong một thế giới không hoàn hảo. Có thể bạn sẽ tự trách bản thân mỗi khi cảm thấy mình không năng suất trong công việc, cho đến khi nào chấp nhận rằng chính niềm vui cũng xứng đáng là một sản phẩm do bạn tạo ra.
Thứ ba, ý tưởng không nên chỉ ở trong đầu. Ý tưởng không giúp được ai nếu cứ ở mãi trong đó. Đôi khi tôi thấy, nhiều người yêu ý tưởng tuyệt vời của họ tới nỗi không dám để nó tiếp xúc với thực tế rối ren và bất hoàn. Đừng đợi nữa. Hãy đưa ý tưởng ra ngoài. Bạn có thể thất bại. Nhưng dù thất bại thì ít nhất bạn cũng có thêm công cụ nào mới. Khi bạn gửi email cho tôi nói, em đã thất bại. Thì tôi sẽ nói bạn, tôi tự hào về em.
Thứ tư, bởi vì con người rất lộn xộn và phức tạp, bạn sẽ muốn xây gì đó quanh quanh họ chứ không phải vì họ. Tôi hiểu điều đó. Nhưng hãy nhớ tự hỏi bản thân, mỗi năm một lần hoặc nhiều hơn, giá trị và ý nghĩa thực sự bắt nguồn từ đâu? Chúng không đến từ ngân hàng, công nghệ, hay vốn đầu tư đâu. Giá trị và ý nghĩa đến từ con người. Việc gì dính tới con người là khó nhất, nhưng lại thường quan trọng nhất. Đừng chỉ chăm chăm xây dựng những công cụ mới và mạnh hơn, hãy hướng tới nhu cầu của con người, bao gồm bạn, gia đình và bạn bè.
Thỉnh thoảng ta sẽ thấy lạc lõng giữa thế giới rộng lớn, đến nỗi tổ chức một bữa tiệc sinh nhật hoặc tạo playlist cho một người bạn chỉ là vấn đề bé xíu trước sự to lớn của biến đổi khí hậu hoặc AI, hoặc nền dân chủ đang trên bờ xói mòn. Nhưng suy nghĩ như thế sẽ đẩy bạn ra khỏi thực tế, xa khỏi nhu cầu tồn tại của loài người, thậm chí lột bỏ nhân cách của một-người-tạo-dựng nên những công cụ và cả ý nghĩa cuộc đời. Tác động và năng suất và giải quyết vấn đề chỉ là một phần của đời sống này, phần còn lại, chúng ta cần thưởng thức cuộc sống nữa, đừng quên điều đó.
Bạn đang xây dựng chính mình
Thật đặc biệt và kỳ lạ khi được sống một đời người. Bạn có biết phải mất ba tỷ năm để đi từ những sinh vật đơn bào đầu tiên đến lễ tốt nghiệp này không? Hơn một phần tư thời gian của toàn bộ vũ trụ này đấy.
Một điều rất đặc biệt và kỳ lạ đang xảy ra trên hành tinh này: đó chính là bạn. Điều vĩ đại nhất mà bạn xây dựng trong cuộc đời mình không chỉ là bộ xương, mặc dù chúng quá xịn đi. Điều vĩ đại ấy sẽ là bạn. Hãy tin tôi. Bạn vẫn chưa xây xong bản thân mình đâu. Vì tôi biết mình cũng chưa xây xong. Nhưng bạn không chỉ xây một bộ công cụ siêu nhanh, siêu mạnh, bạn xây nên một con người, và bạn sẽ làm điều đó vì mọi người.
Khi tôi hỏi bạn đã làm gì ở MIT, bạn nói bạn đã xây dựng và chế tạo. Nhưng khi tôi hỏi điều gì mang lại hy vọng, bạn có kể tới các máy móc hay thành tựu đâu. Bạn nhắc tới con người.
Vì vậy, thân gửi đến các bạn sinh viên tốt nghiệp năm 2025, hãy tiến bước vì chính bạn, vì người khác, vì một thế giới tươi đẹp và kỳ lạ này.
Cảm ơn các bạn.
✨Niềm vui ✨ khi viết bài này phóng lên không trung 🌏 🚀, vượt qua cả đường Kármán, nhờ được tiếp thêm nhiên liệu từ sự ủng hộ 🧧💸 của Phan Nhi, cô Lan Anh, Hoàng Tâm, Yến Phạm, Ngân và An, Rosie, chị Linh Trịnh, chị Quỳnh Như, Mắt Bét, Saoline, Law, Trân, Diên An, cô Vân, Thảo, Vân Anh và nhiều bạn đọc khác.
Chú thích
(1) (đơn vị đo chiều dài lấy tên của Oliver Smoot, một cựu sinh viên MIT những năm 1940s, 1 smoot = 1.7m)
(2) Brass Rat – Nhẫn chuột, là chiếc nhẫn kỷ niệm cho những sinh viên tốt nghiệp đại học tại MIT (https://en.wikipedia.org/wiki/Massachusetts_Institute_of_Technology “Massachusetts Institute of Technology”).
(3) Roth IRA https://www.irs.gov/vi/taxtopics/tc451
(4) nhân vật Elmo trong Sesame Street
(5) problem space. Một thuật ngữ trong lĩnh vực giải quyết vấn đề và ra quyết định.
(6) Một video viral khác của Hank: https://youtube.com/shorts/V7Zk85x8nQ0?si=0M7oLGgGsiL6a6-d
(6) https://news.mit.edu/2025/commencement-address-hank-green-0529