Làm nghiên cứu là liên tục và luôn luôn thấy mình không đủ. Đọc không đủ nhiều, hiểu không đủ sâu. Gặp khó khăn thì dừng lại – đọc thêm – viết ra, cuối cùng cũng thấy mình đủ hiểu, đủ tự tin làm tiếp. Tinh thần phấn chấn hẳn lên.
Thấy rằng mọi vấn đề đều sẽ được giải quyết.
Rằng mình kiên gan bền chí, quyết tâm tìm đường thì kiểu gì cũng thấy lối ra.
Và tinh thần này kéo dài được mười lăm phút thì cảm giác ban đầu lại xuất hiện.
11 giờ đêm, mình từng hỏi tụi bạn là tại sao chúng mình phải làm việc vất vả thế này? Kiểu mình rời công việc dạy học từ 8 giờ sáng đến 5 giờ chiều để làm công việc nghiên cứu 24 giờ trên 7 ngày. Marison, đứa bạn người Indonesia của mình không dừng lại giây nào nghĩ ngợi mà trả lời tức thì: vì chúng ta không phải những tay chuyên nghiệp 1. Ừ ha, mình đồng ý. Thậm chí mình còn phải google để biết vai trò của phần Acknowledgements trong luận văn trước khi tiếp tục viết nó.
Trong Paper Town, John Green vào vai Quentin và viết: “Chúng ta không khốn khổ vì thiếu metaphors, nhưng phải cẩn thận khi sử dụng vì chúng dễ gây ảnh hưởng. Nếu cậu chọn nghĩ mỗi người là một sợi dây, thì cậu đang tưởng tượng một thế giới bị đứt gãy không tài nào hàn gắn được. Nếu cậu chọn coi mỗi người là cây cỏ, thì cậu đang nghĩ rằng tất cả chúng ta đang kết nối với nhau bằng một kết nối vô hạn. Rằng cậu có thể dùng hệ thống rễ của mình để không những thấu hiểu người khác mà còn trở thành chính họ.” 2
Trong khi nghiên cứu, mình không chỉ cố gắng để tìm hiểu đối tượng nghiên cứu, mà còn phải dốc sức tìm hiểu chính công việc này. Để làm vậy, mình bám vào mấy metaphors mà các giáo sư và các đàng anh đàng chị đi trước để lại. Họ buông lơi mấy câu có vẻ nhẹ nhàng nhưng lại trở thành mỏm đá chắc chắn để mình tiếp tục leo lên, trong khi vẫn cheo leo ở vách núi.
Bên cạnh cái metaphor so sánh “nghiên cứu” với “thể thao” như bạn mình vừa đáp một cách dĩ nhiên ở trên, giờ mình ngồi điểm lại những metaphors khác đã nhặt về trên dọc đường đi.
Giáo sư hướng dẫn mình từng bảo rất nhiều nghiên cứu trong giáo dục là “garbage in, garbage out”. Dữ liệu gì, thu thập bằng cách nào thì rất có thể kết quả ra chỉ xứng đáng được như thế. Thầy lo nghiên cứu mà thầy hay học trò thầy làm có giá trị gì không. Nếu mang ra so sánh với những nghiên cứu trong y học chẳng hạn, thì sự chênh lệch về ý nghĩa ra sao? Một câu chuyện cười thầy kể mình vẫn lưu lại 3.
Giáo sư dạy mình viết học thuật nói làm nghiên cứu giống như lái xe trong đêm. Là dám đi về phía trước dù chỉ có thể nhìn được xa xa trong tối một chút. Ừ, mình hiểu, nếu ngồi yên đấy mà nghĩ và tưởng tượng cho xa để thấy được tận cuối đường chắc không bao giờ nhích được. Cứ tạm yên tâm đi tới đi dù tầm nhìn xa cùng lắm vài ba mét. Đấy, tiêu chuẩn “nhìn xa trông rộng” tạm thời bị dẹp qua một bên.
Giáo sư Hải dương học không chỉ dùng từ nghiên cứu. Thầy còn dùng từ “cuộc thám hiểm”. Expedition. Vì với thầy, nghiên cứu là phải dong thuyền ra khơi một đợt dài 3 – 4 tuần, tìm cách thả dụng cụ xuống biển để ghi, để đo, để thử nghiệm.
Chị Khuyên nói làm nghiên cứu rất khác so với yêu một người. Khi nghiên cứu, mình được chọn thứ mình thích, tới đây thì hai khái niệm vẫn giống nhau. Nhưng trong quá trình làm, nếu tòi ra vài thứ không thích, mình có thể tìm cách thay đổi: đổi thiết kế, đổi tài liệu tham khảo, đổi hướng đi, đổi đối tượng, thậm chí đổi thứ quan trọng nhất là câu hỏi nghiên cứu. Còn để yêu một người thì cần chấp nhận nhiều hơn là thay đổi hay tác động lên đối tượng.
Giáo sư dạy nghiên cứu định tính ví nghiên cứu giáo dục như là cái bánh sandwich. Vừa phải có một lớp bánh trên đóng góp cho cộng đồng học thuật cái ý tưởng hay lý thuyết, vừa cần có một lớp bánh dưới mang ý nghĩa thực hành cho giáo viên và học sinh. Cô còn ví làm nghiên cứu là tìm ngôi nhà cho một ý tưởng. Mình cần biết rõ địa phận của những nghiên cứu hiện tại, lại cần xác định phạm vi mình hướng tới rồi quyết định sẽ đặt ngôi nhà cho nghiên cứu của mình ở đâu.
Ừ thì đáp đền tiếp nối. Trong lần gần nhất trao đổi với một người bạn đầy tò mò về nghiên cứu, mình bảo nghiên cứu giống như một cuộc hành trình mà mỗi mét đường đi lại một lần ra quyết định. Mình đi được vô cùng lớn mét rồi. Đèn vẫn chiếu về phía trước, xa khỏi ba mét vẫn đen ngòm. Nhưng mình biết đích của cuộc thám hiểm ở phía trước. Trong ngôi nhà ấy có sẵn sandwich và những người xuất hiện trong phần Acknowledgements đợi mình.
The Too Blue Scientist
- Professionals, ý bạn nói về môn cầu lông 🏸 mà tụi mình hay chơi ↩︎
- “We don’t suffer from a shortage of metaphors, is what I mean. But you have to be careful which metaphor you choose, because it matters. If you choose the strings, then you’re imagining a world in which you can become irreparably broken. If you choose the grass, you’re saying that we are all infinitely interconnected, that we can use these root systems not only to understand one another but to become one another.” ↩︎